Waarom verdient een IT-of helpdeskmedewerker in India veel minder dan een IT-of helpdeskmedewerker in een willekeurig westers land? En wie profiteren daarvan? Het merkwaardige is dat de gangbare economische wetenschap nauwelijks antwoorden biedt op deze vraag. De IT-of helpdeskmedewerkers in het het mondiale Noorden en Zuiden doen namelijk ongeveer hetzelfde werk, hebben ongeveer dezelfde vaardigheden en zijn ongeveer even productief. Corrigeren voor wat je met je salaris in verschillende landen kunt kopen (jargon: koopkrachtpariteiten) lost het raadsel ook niet op. Daarom wijden we een artikel aan de omvang en oorzaken van mondiale ongelijkheid.

De rol van economische machtsverschillen
De Britse ontwikkelingseconoom Paul Collier wijst erop dat in landen in het mondiale Zuiden een tekort is aan firma’s: middelgrote bedrijven die productief werk organiseren en opschalen. Dit belemmert de economische ontwikkeling van deze landen. Zijn analyse was nog beter geweest met deze aanvulling: als er in een land weinig middelgrote bedrijven zijn, dan hebben grote bedrijven die zich daar vestigen monopsoniemacht. Waarschijnlijk heb je nog nooit van een monopsonie gehoord, want economen benoemen dit vraagstuk nauwelijks. Als er weinig kopers zijn en veel verkopers, dan hebben de kopers monopsoniemacht. Er ligt dan uitbuiting op de loer. Een goed voorbeeld zijn grote supermarktketens versus boeren. Een ander goed voorbeeld zijn grote westerse bedrijven versus miljoenen werkenden in het mondiale Zuiden. Die bedrijven misbruiken vervolgens hun macht om mensen in het Zuiden weinig te betalen, vaak zelfs minder dan een leefbaar loon.
Oneerlijke spelregels
Maar er speelt nog iets wat de meeste economen vergeten: oneerlijke spelregels. Internationale handelsregels, bepaald en opgelegd door het mondiale Noorden, bepalen namelijk dat landen in het mondiale Zuiden geen handelsbeperkende maatregelen mogen nemen om hun grootste economische probleem op te lossen: het creëren van een divers palet aan groeiende middelgrote bedrijven. Dat dit niet mag is heel hypocriet, want alle landen in het mondiale Noorden zijn in het verleden rijk geworden door opkomende industrieën te subsidiëren en beschermen. Wij zijn daarom, zo stelt de originele Zuid-Koreaanse ontwikkelingseconoom Ha-Joon Chang, onbarmhartige Samaritanen: wij schoppen voor opkomende economieën de economische ladder weg waarmee we zelf zijn opgeklommen.
Koloniale wortels
Veel van de ongelijke machtsverhoudingen in de wereld nu vinden hun oorsprong in de koloniale tijd. Het is daarom helaas een misverstand om te denken dat we in een postkoloniale tijd leven. Zo berekende ik samen met Matthias Olthaar dat er momenteel per Nederlands huishouden meer mensen in het mondiale Zuiden onderbetaald werken voor Nederlandse consumptie dan op het ‘hoogtepunt’ (dieptepunt) van de koloniale tijd.
Ook Oxfam wijst in haar meest recente onderzoek over mondiale ongelijkheid op de koloniale wortels van hedendaagse extreme ongelijkheid. Het rapport werd op 20 januari ter gelegenheid van het rijkeluisfeestje in Davos gelanceerd.
Podcastaflevering
Wil je meer weten? Luister dan deze aflevering van onze podcast Leven na de groei: Hoe wij de ladder van opkomende economieën wegschoppen (en de enorme implicaties daarvan).
- Op Spotify.
- Op Apple Podcasts.
- Of op je andere favoriete platform.
Bronvermelding
- Het meestgeciteerde boek van Paul Collier is The Bottom Billion. Ook in zijn meest recente boek, Left Behind, gaat Collier diepgaand in op de vraag waarom zoveel landen in het mondiale Zuiden economisch achterblijven.
- Een briljant boek van Ha-Joon Chang waar ik in mijn post aan refereer: Bad Samaritans: The Guilty Secrets of Rich Nations and the Threat to Global Prosperity.
- In 2019 berekende ik samen met Matthias Olthaar voor het eerst in het Nederlandse taalgebied dat er voor Nederlandse consumptieketens in het mondiale Zuiden 10 miljoen mensen werkzaam zijn, en voor Nederlandse exportketens nog eens 4 miljoen mensen. Dat zijn meer mensen dan er binnen Nederland werkzaam zijn. Onze berekening is gevalideerd en gepubliceerd in een economisch vakblad, Economisch-Statistische Berichten. Zie: https://esb.nu/handelsliberalisering-levert-ontwikkelingslanden-nog-te-weinig-op/
- Over de koloniale wortels van hedendaagse mondiale ongelijkheid, zie naast het rapport van Oxfam o.a. dit boek van Reinhard Wendt: Vom Kolonialismus zur Globalisierung: Europa und die Welt seit 1500.