Het is nauwelijks in het nieuws geweest, maar wél van groot belang: in 2022 is wetenschappelijk vastgesteld dat de hoeveelheid toxische stoffen die de aarde aankan, is overschreden. Het is alweer de zesde (!) van de negen planetaire grenzen die is overschreden. Er is daarom meer aandacht nodig voor emissies van toxische stoffen.
Welke planetaire grenzen zijn al overschreden?
Het leven op aarde wordt mogelijk gemaakt door negen essentiële mondiale ecosystemen. Denk aan het klimaat, zoet water, de ozonlaag, de zuurgraad van oceanen, het landgebruik, de hoeveelheid stikstof en fosfor in de bodem, de biodiversiteit en de capaciteit van de aarde om chemicalië, plastics en andere toxische stoffen af te breken. Dit worden ook wel planetaire grenzen genoemd. Tot voor kort was bekend dat vijf van deze grenzen zijn overschreden: klimaat, neerslagwater (blue water), landgebruik, stikstof en fosfor in de bodem en biodiversiteit. Nieuw onderzoek laat zien dat ook de de capaciteit van de aarde om toxische stoffen af te breken, is overschreden. Net als de klimaat- en biodiversiteitscrisis is dit zeer zorgwekkend. Niet voor niets heten toxische stoffen in beleidsjargon Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS).
Wat is de EU-doelstelling?
Wat voor de meeste mensen ook onbekend is, is dat de EU behalve doelen voor broeikasgassen en de circulaire economie ook ambitieuze doelen heeft vastgesteld voor het terugdringen van de emissies van toxische stoffen. Het doel is dat de EU in 2050 een gifvrije economie heeft (“tenzij stoffen onmisbaar zijn / er geen alternatief bestaat”).
Hoe presteert nederland?
Een belangrijke vraag is daarom: hoe goed of slecht is Nederland op dit moment bezig op dit terrein? Dat hangt ervan af vanuit welk perspectief je kijkt. Vanuit binnenlands perspectief gaat het de goede kant op: sinds 1995 zijn emissies van ZZS met zo’n 60 procent gedaald. Echter, in dezelfde periode van 30 jaar zijn de meeste vervuilende sectoren verplaatst naar het buitenland als gevolg van globalisering. Sindsdien importeren we veel goederen én veroorzaken we daarmee indirect de vervuiling die daarmee gepaard gaat. Als je corrigeert voor import, dan gaat het juist níet de goede kant op. Sinds 1995 zijn de emissies van toxische stoffen voor Nederlandse consumptie in binnen- en buitenland samen namelijk toegenomen met zo’n 50 procent. De conclusie is dus dat we in de afgelopen drie decennia het probleem hebben verplaatst, maar niet hebben opgelost. Plus: met de verplaatsing van het probleem is het probleem ook grotendeels onzichtbaar geworden. Recent hadden we in Nederland en België een PFAS-schandaal. Hoe schokkend dat ook is, eigenlijk is dit ene schandaal slechts het topje van de ijsberg.
Hoe kan het beter?
Wat te doen? Om te beginnen is het nodig om de producentenverantwoordelijkheid uit te breiden. Er moeten strengere normen komen om emissies van toxische stoffen in de keten inzichtelijk te maken en terug te brengen. Ten tweede is het nodig om anders te gaan consumeren, zodat we minder goederen hoeven te importeren die toxische emissies veroorzaken. Concrete ideeën daarover tref je in ons boek Er is leven na de groei.
Hallo Paul,
Goed dat je deze effecten ook meeneemt in je brede aanpak!
Kleine verbetering (van mij als chemicus):
de ZZS-stoffen zijn slechts de meest toxische, daarnaast bestaan er nog veel meer chemicaliën die op allerlei manieren schadelijk zijn voor mens, dier en planten. Daarnaast zijn er nog de ‘cocktail-effecten’. Vaak is de optelsom van bepaalde giffen nog schadelijker dan de stoffen afzonderlijk.
Een ander deel van de aanpak is dat de controle zowel in Nederland als in andere landen dient te worden aangehaald. Door het liberale beleid sinds 1990 zijn deze stelselmatig uitgehold!