Op 20 april is econoom Bob Goudzwaard (90) overleden. Hij was de grondlegger van de economie van het genoeg. Hij heeft zich decennialang ingezet voor bestrijding van armoede in het mondiale Zuiden en betere perspectieven voor toekomstige generaties.
Hoofdwerk ‘Kapitalisme en vooruitgang’
Hij durfde daarbij de vinger op de zere plek te leggen: ongebreidelde consumptiegroei in het mondiale Noorden berooft miljoenen mensen in het mondiale Zuiden én toekomstige generaties van een leefbare toekomst. Alle goede bedoelingen ten spijt, zijn politici en burgers in het mondiale Noorden niet bereid om de economische verhoudingen wezenlijk te veranderen. In zijn hoofdwerk ‘Kapitalisme en vooruitgang’ legt hij de hoofdoorzaak hiervan bloot. Als een samenleving een bepaalde ontwikkeling voluit autonoom verklaart, een wet op zichzelf, dan worden alle andere ontwikkelingen onvermijdelijk daaraan onderworpen.
In onze samenleving, betoogde Goudzwaard, is de vooruitgang, en dan met name de economie en de techniek, autonoom verklaard. We leven daarom in een tunnelsamenleving, een samenleving die alle keuzes hoofdzakelijk vanuit de lens van economie en techniek beziet. Deze tunnelvisie verdringt al het andere naar de randen van ons blikveld en verklaart hun secundair: werkelijke vrijheid, gemeenschapszin, het welzijn van de aarde, enzovoort.
Voorbeelden van de tunnelsamenleving
Het meest schrijnende voorbeeld van de maatschappelijke tunnelvisie vind ik nog altijd de manier waarop we het welzijn van mensen in het mondiale Zuiden negeren. Zelden worden de werkelijke consequenties van ons economisch handelen voor mensen in het Zuiden voor het voetlicht gebracht. Zo onthulde ik enkele jaren geleden samen met Matthias Olthaar in een wetenschappelijk paper dat er miljoenen mensen in het mondiale Zuiden zwaar onderbetaald werken voor Nederlandse consumptie. Er kwam nauwelijks een maatschappelijk debat op gang en er wordt nauwelijks vervolgonderzoek naar gedaan.
Een ander voorbeeld: er vond deze maand in Nigeria een verschrikkelijke hittegolf plaats. Deze hittegolf is tien keer zo waarschijnlijk is geworden door klimaatverandering, die op haar beurt voor 70 procent veroorzaakt is door overconsumptie in het mondiale Noorden. In de westerse media moet je met een zaklampje zoeken naar berichtgeving hierover.
Een nieuw samenlevingsperspectief
Goudzwaard stelde niet alleen een scherpe diagnose, hij bood ook een nieuw bevrijdend samenlevingsperspectief, die hij de economie van het genoeg noemde. Dit concept heeft velen geïnspireerd, waaronder de postgroeibeweging. Zelf beschouwde hij als een van zijn grootste successen dat de WRR begin jaren ’80 een economie van het genoeg als één van de drie toekomstscenario’s opnam en uitwerkte. Er is wél een alternatief: dat is de boodschap die hij de rest van zijn leven zou uitdragen en die nog altijd actueel is.