De transitie naar leven binnen de draagkracht van de aarde is de grootste uitdaging van de 21ste eeuw. Tegelijkertijd is het absoluut noodzakelijk dat we deze transitie op een sociale manier vormgeven. De meeste beleidsvoorstellen richten zich slechts op één van de twee aspecten. Echter, milieubeleid dat geen rekening houdt met de sociale gevolgen is onhoudbaar, omdat er geen draagvlak voor is. Sociaal beleid dat geen rekening houdt met het milieu is eveneens onhoudbaar, omdat het de draagkracht van de aarde overstijgt. En losse milieumaatregelen en een losse sociale maatregelen, die niet op elkaar zijn afgestemd, leveren naar alle waarschijnlijkheid onevenwichtige uitkomsten op. Hoe maken we de ecologische transitie sociaal, zodat we recht doen aan beide aspecten tegelijk?
Het idee van een progressieve milieuheffing
In zijn magnum opus ‘Kapitaal en ideologie’ doet de bekende Franse econoom Thomas Piketty het voorstel om een progressieve milieuheffing in te voeren. Een progressieve milieuheffing betekent een heffing op milieuvervuilende consumptie die procentueel hoger wordt naarmate iemand meer verbruikt. Het voorstel van Piketty is essentieel, omdat het een milieumaatregel én een sociale maatregel in één is. Dit type maatregel kan zorgen voor evenwichtige uitkomsten én voor draagvlak voor het beleid.
Proef op de som: progressieve heffing op vliegtickets
Laten we eens een proef op de som nemen. Om binnen de draagkracht van de aarde te leven is het nodig dat we in het mondiale Noorden minder gaan vliegen. Immers, de milieuwinst die wordt geboekt door efficiëntere brandstofmotoren wordt tot nu toe telkens ongedaan gemaakt door groeiende consumptie in de luchtvaart. Dit wordt ook wel de Jevons Paradox genoemd. Een voorbeeld van een progressieve milieuheffing die de trend kan keren is een progressieve heffing op vliegtickets. Iemand die weinig vliegt betaalt een lagere heffing en iemand die veel vliegt betaalt een hogere heffing.
Aangezien de meeste vliegkilometers gemaakt worden door een kleine groep veelgebruikers, is de maatregel zeer effectief. Voor mensen met een laag inkomen die het zich niet kunnen permitteren om vaak te vliegen is de heffing laag. Voor mensen met een hoog inkomen die dat wel kunnen is de heffing juist hoog. De maatregel pakt dus tevens sociaal uit. En hoe zit het met het draagvlak? In 2020 heeft onderzoeksbureau I&O Research een peiling gedaan onder een representatieve groep kiezers naar het draagvlak voor een progressieve heffing op vliegtickets (N=1.644). De bijgaande grafiek toont het resultaat. Het blijkt dat een ruime meerderheid van de Nederlanders een dergelijke maatregel steunt.
Conclusie
Deze maatregel doorstaat daarom de test die we voor onszelf geformuleerd hebben, namelijk dat het beleid én effectief én sociaal moet zijn en bovendien moet kunnen rekenen op voldoende draagvlak. In ons boek Er is leven na de groei pleiten we er daarom voor om te onderzoeken of op lange termijn een brede progressieve heffing op consumptie ingevoerd kan worden. Voor de korte en middellange termijn doen we een vergelijkbaar, simpeler voorstel.
